There is no diamond in the world that makes a person shine brighter than when holding a good of poems. As Uzbek readers, you are the epitome of elegance and sophistication in the most natural way, but when holding a book in your hands you reflect the richness of your individual and national culture as well. I am truly proud of becoming a molecule of your culture. I would like to take this opportunity to thank my editor Hosiyat Rustamova, my translators Mirzahid Muzaffar and Odil Ikram, my publisher, and the “Kitob Dunyosi” for making this project possible. Thank You Uzbekistan…
Бутун дунё қандай кўринишидан қатъи назар, унинг жиловини адабиёт тутиб тургандай… Инсонларнинг ватани, миллати, тили, шакл-шамо¬йили унчалик ҳам аҳамият касб этмай қўйгандай… Факат инсонларнинг бу дунёда ушлаб қоладиган ва ўзида яшаш имконини берадиган адабиёт ва шеърият ўз сўзини, қаерда бўлмасин, айта олаётган экан, демак, ҳали бу дунёга ишонса бўлади!
Бугун нафақат мамлакатимизда, қолаверса, бутун дунёда миллий қадриятлар, анъаналар сақлаб қолишга ҳаракат қилиниб, бу ишда энг биринчи мезон, шубҳасиз, китоб бўлиб қолмоқда. Нокамтарлик бўлса ҳам, таъкидлаб ўтайлик – миллий адабиётимиз забардаст ва ёрқин вакилларининг асарлари билан бир қаторда, дунёнинг турли минтақаларида истиқомат қилаётган ёзувчи-шоирларни ўзбек тилида “гапиртириш” борасида газетамиз пешқадамлик қилиб келяпти. Мана шу ишларнинг давоми сифатида, “Китоб дунёси” янги – 2020 йилни хайрли иш билан бошлади.
Газетамиз ташаббуси билан “Дунё шоири” деб тан олинаётган, асли албаниялик, ҳозирда АҚШда яшаб, ижод қилаётган шоир, Даллас Университети профессори Гёке Маринайнинг “46 саҳифа” номли китоби ўзбек тилида нашрдан чиқди. Албатта, бу шеърий тўплам сўз сеҳрию шеър завқи шайдоси бўлган муштарийларимиз, адабиёт ихлосмандлари учун ажойиб туҳфа бўлди. Шу ўринда китобни чоп этишда яқиндан ёрдам берган “Истиқлол” нашриётига таҳририятимиз номидан ўз миннатдорлигимизни ҳам айтиб ўтамиз. Бугун эса ушбу китоб юзасидан адабий жамоатчилик, китобхонлар фикри билан ўртоқлашгимиз келди.
ОДИЛ ИКРОМ,шоир:
ТОЛЕИ БАЛАНД ШЕЪРЛАР
Шоир ўз ашъорини ҳарчанд оқлаб-қораламасин, шеър эътибору эътироф уммонидан “кўзасига яраша”сини олади, яъни олам гардишини ўзгартириб бўлмаганидек, қисматга битилган Қазо ҳукмини ҳам ҳеч қандай куч ўз истагига бўйинсундиролмайди. Шу йўсиндан олиб қараганда, ўзбек шеърхони учун тақдим этилаётган Гекё Маринай ашъорини сира иккиланмаган ҳолда, нафақат даража-мақоми, балки толеи баланд шеърлар, деб баҳолаш жоиз.
“Баҳорнинг яшил бармоғи эшигини чертиб ўтиш баробарида хазоннинг ҳазин қароғи ичра руҳи акс¬ланиб” турган шоирнинг шеърлари билан дастлаб “Китоб дунё¬си” муҳарририяти, хусусан Хосият Рустамова тавсия этган бир туркум шеърлари, кейинчалик эса, бевосита инглиз тилидан Мирзоҳид Музаффар ўгирган сўзма-сўз таржималари орқали танишдим… Ростини айтсам, соат милларидек узун-қисқа оёқлари билан тўзғоқ қиёфада ўзбек шеъриятига қачондир ийманиб кириб келган Сарбаст вазнининг салмоғи, вазни бормикин, оҳанг билан тили чиққан, ғуссаси ҳам, сурури ҳам оҳанг-ла омухта Шарқ одамининг кўнглидаги оламда замонавийлик “ниқоб”идаги бу ҳодиса ўзини то ҳануз ғариб-мусофирдек ҳис этмасмикан, деган ўйларим йўқ эмасди. Аммо шоир шеърларининг мутолаасидан сўнг, сўзма-сўз таржималарга, озроқ бўлса-да, сайқал бериш жараёнида – шеър умрининг безаволлигини фақат шаклу оҳанг белгиламаслигига, умуминсоний дарди, йўлда йўлдош учун аталган мозорбости, эзгу тилаклари бор амриқолик шоирнинг ўзга юртларда ҳам шоир эканлигига яна бир бор иқрор бўлдим.
Шарқ-у Ғарб шеъриятининг энг ёрқин анъаналарини маҳорати, услуби, ҳолати, кайфияти, тасвир-ташбеҳлари, рамзу ишораларида жонлантиролган ва уларга янги шакл билан бирга ўзгача мазмун бахш этолган Гекё Маринай “дилининг чилпарчин ойналаридан кўриниб тургувчи” ҳисларни ҳис этиш ўзбек китобхони учун зарур ва завқли бўлишига ишонаман.
ҚЎЧҚОР НОРҚОБИЛ:
Ўзбекистонда хизмат кўрсатган журналист,Усмон Носир мукофоти лауреати
Дунё кафтларинг орасида майдаланиб кетадигандек
Қанча узоқ масофаларни яқинлаштирадиган Адабиёт бор экан, Дунё ҳамиша бир сиқим бўлиб қолаверади. Худдики кафтларинг орасида майдаланиб кетадигандек таассурот қолдиради. Ўз одатимга кўра, Гекёнинг шеър¬ларини ўқишдан олдин таржимаи ҳоли билан танишдим. Тўғриси, инсон боласи дош беролмайдиган бу қадар қи¬йин синовларни бошдан кечирган шоирни ҳаётда ушлаб қолган ва қайта яратган Адабиётга таьзим қилгинг келади. Бу каби қийинчиликлар ичида юрагини бутун сақлаб қололган Шоирнинг бизнинг тилимизда ҳам намоён бўлиши албатта, кичкина ҳодиса эмас. Ҳозирда Америка шоирини ўзбекча гапиртирган ва ўзбек Адабиётини яна бир қимматли китоб билан бойитган дўстларимизга раҳмат айтгинг келади. Ва кўриниб турибдики, инсониятга бўлган меҳр ва муҳаббат бутун жаҳон адабиётида ғалаба қилиши мумкин. Кўринишидан оддийгина кўринган бу гўзалликнинг ортида қанча меҳнат, қанча машаққат ётгани ҳаммамизга маьлум. Лекин, ҳаммаси ортда қолди. Гул гулдаста кўринишида бизга тақдим этилмоқда! Шеърлар ясалмаган, туғилган. Ҳар бир сўз юракка айланишга тайёр турибди. Сизга ва ўзимга ёқимли мутолаа тилайман!
УЛУҒБЕК ҲАМДАМ:
ёзувчи, шоир, филология фанлари номзоди
Адабиёт – оламга очилган дераза
Жаҳон адабиёти қандай адабиёт? Жаҳон адабиёти – олам қалби томон “ланг” очилган улкан дераза!
“Китоб дунёси” газетасининг ҳар бир чиқиши ана шу “деразадан ичкари бўйланг!” деган таклифдир.
Менинг кузатишимча, дераза қаршисига ҳам ўқувчилар чорланмоқда, ҳам ижодкорлар.
АҚШда истиқомат қилаётган албаниялик шоир Гекё Маринай ҳам таклиф этилганлар сафида бор.
Майли, қандай бўлишидан қатъий назар, ўзбек ўқувчиси Маринайни, аввало, газета саҳифалари орқали таниди. Унинг шеърларидан бир қанча намуналар, кейин шоирнинг ўзи билан ўзбек шоири Хосият Рус¬тамова уюштирган суҳбатни ўқиди. Мана, ниҳоят, Гекё Маринайнинг “46 саҳифа” дея ажабтовур номланган китоби қўлимизда.
Гекё Маринайнинг қисмат, тафаккур ва тахайюл меваси бўлиб туғилган мазкур эркин шеърларининг, сочмаларининг шакли ўзбек, умуман, туркий шеърият учун (жаҳон шеърияти учун ҳам!) янгилик эмас, албатта. Чунки аждодларимиз ҳурликни севгани боис ҳам танг¬лайи сочмада кўтарилган. Туроқ, қофия, узун ва қисқа бўғин каби қатъий қолиплар (аруз билан!) кейин кириб келган… Лекин албан-америка шоиридаги мазмун-мундарижа географиясининг қамрови аксар икки дарё оралиғида қоғоз қоралаётган шоирларимиз учун бир ютум тоза шабададек гап:
Дунёни янгила,
менинг шаббодам,
Зеро, янгиланиш
фурсати етди…
Катта шоир (ижодкор)ки бор, ўз дунёси билан адабиёт оламига кириб келади. Омад кулиб боқса, у ана шу микродунёсини макродунёга юқтиради, уни қисман янгилайди. Эътибор берган бўлсангиз, мен Гекёни “катта шоир” деган сифат билан атамоқчи бўлдим, чамаси… Унинг биргина “Якшанба ибодати” номли шеърининг мазмун диапазони, пафосининг баландлиги, руҳ парвози сўзимни исботидек бўлиб жаранглайди гўё. Ибодатга борган шоир Яратгандан сўрайди:
…Одамларга қанот сўрадим,
Фариштага айланмоқ учун.
Сўрадимки, самодан биз томон нигоҳ ташлаган
Малакларнинг асли шоир бўлганлигин билсин оломон.
Сўрадимки, сўздан тоғи бўлсин ҳар бир шоирнинг
Ва ҳар сатрига жой айласин бор ҳақиқатни.
Ижодкорга, унинг сўзига ишонч деярли парчаланиб бўлган заминда замонавий Америка (албаниядан туғилган бўлса-да!) шоирининг сўз қад¬рини бунчалар кўкка кўтариб, шоирни ҳатто малак деб аташи, қолганларнинг ҳам қанот чиқариб, шоир қатига қадар юксалишини сўраш… чиндан-да ажабтовур ҳол эмасми! Ажабтовур! Ва жуда умидбахш! “Қани энди сўз билан дунёни ислоҳ қилиш мумкин бўлса!..” дея минг йиллик орзуларингни энтикиб қайта эсга оласан, киши…
Мен қисқа сўзимда шоирнинг дунёни образли кўриш маҳоратидан, ўз Ватани (Албания!) нинг қони силқиб турган жароҳатини поэзияга айлантир(аёт)ганидан, жаҳон, жумладан, Шарқ шеъриятидан яхшигина хабардорлигидан сўзлаб ўтирмадим. Зеро, ўқувчининг ўзи буларнинг ва яна бизнинг нигоҳимиз илғамаган кўпдан кўп бошқа яхшиликларни ушбу тўпламдан топади, деб умид қиламиз.
Сўнгги мулоҳаза: бошловчи таржимон Мирзоҳид Музаффар ва таж¬рибали мутаржим Одил Икромнинг ушбу тандеми хайрли чиқибди. Китоб – диди юксак ўзбек ўқувчиси учун чиндан-да арзигулик совға бўлибди!
ХОСИЯТ РУСТАМОВА:
Сизда аллақачон имконият бор…
«Мен-ку боролмадим, келдинг,хуш келдинг,
Қушга айланолмай қийналди жоним…»
Сиз боролмаган жой қаер эди? Қушга айланолмаган жонингизчи, қаерда эди у? Излаб топса бўлармиди, изиллаб йиғласамчи? Сўзнинг хумори тутган кунларнинг бирида шеьрларингизни ўқидим… Ичимдан бир йиғи отилиб чиқди… Ва мени назар-писанд қилмай ёнимдан утиб кетди. Ҳолим жуда хароб эди. Қарашга ғурур, ортидан эргашишга на мажол бор эди… Ва мен шу аснода Сизни танидим. Шамолнинг қўлини елкамда ҳис қилган ўша кундан бошлаб, мен шеьрларингизники эдим! Чин шоир борки, ҳаммасининг миллати бир! Чин шоир борки, хаммаси бир Адабиётда жамланади! Бутун ер юзига тегишли бўлган шоирлар учун на масофа бор на мадора! Шунга қарамай абадий яшаш имконияти ҳаммага хам берилмайди… Менимча, шу имкониятни Сиз аллақачон қўлга киритгансиз, Гекё Маринай.
МУҲАММАД СИДДИҚ:
Ўзбекистон Давлат санъат ва маданият институти талабаси
Бизнинг изтироблар ва Гекё Маринай интибоҳлари
Чин шеър масофа билмайди, унинг кетар остонаси ҳам, борар манзили ҳам қалб. Аслида, қалбнинг чегараси йўқ. Сўз эса занжирбанд қул эмаски, озодликни талаб қилса! У эркинликка зинҳор эҳтиёж сезмаслиги керак ва қайсидир маънода эрк унинг муқобили бўлса, мақсадга муофиқ бўларди.
Гекё Маринайнинг ҳаёт йўли бир қадар чигалликлар, руҳий босимлар ва ҳар лаҳзада ижодни тарк этиш босқичларини кесиб ўтган. Бу йўлдаги маълум тўсиқлар сабаб, туғилган ватани – Албаниядан Югославияга, у ердан АҚШга кўчиб ўтишга мажбур бўлган. Ва мана, илк бор “46 саҳифа” шаклида унинг ёзганлари бизгача етиб келди. Китобни мириқиб ўқиб чиққач, бироз ўйга толдим. Бу ёзиқлардаги руҳий кечинмалар, фикрий юксалмалардан таъсирланиб, ҳозир ижод қилаётган, аниқроғи, ижод қилишга уринаётган катта-кичик заминдошларимнинг ёзганларига кўз югуртирган кезларимни эсладим, тутган тутуми-ю кетаётган йўлларига назар ташладим, оралиқда туриб, ўзимча ҳар томонлама ёндашиб кўрдим.
Биз айтажак сўзлар ҳамон эрк талаб қилмоқда, биз ёзаётган уринмалар аранг тухумни ёриб чиққан-у қафас ичига отилган қуш боласидек чинқиряпти. Гекё бир вақтда шоир, ёзувчи, таржимон, адабий танқидчи, ношир, фалсафа фанлари доктори экан. Биз эса бирор жанрга ёки соҳага жиддий киришяпмизми? Умримиз муҳитдан нолиш-у ўқувчилардан эътибор кутиш билан ўтиб кетяпти. На холис адабий танқидчилик шаклланган, на устоз-шогирд анъанаси. Буткул йўқ эмас, албатта, ҳаминқадар давом этиб келмоқда. Лекин бу пичоққа соп бўладиган адабиётни-да қуришга етарли эмас.
Муаллиф ўз шеъриятида янада дақиқроқ маънони топиш учун теран фикрлайдиган шахсни қидиради, шу билан бирга шахс¬ни тарбиялайди. Ўйлайманки, “46 саҳифа”ни ўқиган китобхон кетган вақтига ачинмайди, аксинча, унга такрор мурожаат қилади. Бу шеърларни ўқиб ўзимиздаги камчиликларни илғашимиз табиий, китобни барча адабий жанр вакилларига тавсия қилган бўлардим ва етарлича хулосага келишади, деган умиддаман. Бу туҳфа учун меҳнати синган устозлардан, масъуллардан миннатдорман!